Choć wszyscy dobrze wiemy, że Bóg «w rzeczywistości» przewyższa rozróżnienie na płcie, zawsze mówimy o nim w męskich kategoriach. I nie chodzi tylko o to, że do opisu Boga używamy męskich zaimków (…). Wyobrażenia Boga zaczerpnięte są z męskiej strony stereotypowego podziału płci. Bóg jest więc naszym Ojcem, Panem, Królem, Pasterzem, a nigdy Królową czy Matką. (…) Kobietom odebrano prawo do nazywania. Począwszy od dnia, w którym Bóg przyprowadził do ogrodu Eden zwierzęta i kazał Adamowi je nazwać, poznajemy świat i zwracamy się do niego słowami mężczyzn.
Magazyn żydowski
Judith Plaskow: Żydowska feministka. Konflikt tożsamości
Fragment eseju z książki „Nadejście Lilit” („The Coming of Lilith”) opublikowanego w „Chiduszu” 6/2022.
Judith Plaskow: Męska teologia a doświadczenie kobiece
Fragment eseju z książki „Nadejście Lilit” („The Coming of Lilith”) opublikowanego w „Chiduszu” 6/2022.
Dziękujemy za Wasze wsparcie!
„Chidusz” jest naszą największą pasją, ale to dzięki Wam może on istnieć i rozwijać się. Poniżej prezentujemy Darczyńców, którzy na co dzień nas wspierają.
„Chidusz” 5/2022: Lilit, Ewa i feministyczna teologia żydowska Judith Plaskow
Na początku stworzył Wiekuisty Bóg Adama i Lilit z prochu ziemi i tchnął w ich nozdrza dech żywota. Jako że stworzeni zostali z tego samego materiału, byli sobie równi. Adamowi, który był mężczyzną, nie podobała się ta sytuacja i szukał sposobów, aby ją zmienić. Powiedział do Lilit: „Teraz idę zjeść moje figi”, nakazując, by na niego zaczekała i sama wykonała wszystkie obowiązki związane z życiem w ogrodzie. Ale Lilit nie dawała wmawiać sobie bzdur. Podniosła się, wypowiedziała święte imię Boga i odleciała.
Chaim Grade: „Aguna” [fragment powieści z „Chiduszu” 5/22]
Fragment szóstego odcinka powieści
„Chidusz” 4/2022: Żydowski Sztab Kryzysowy
Zobacz, o czym piszemy w tym numerze
Chaim Grade: „Aguna” [fragment powieści z „Chiduszu” 4/22]
Fragment piątego odcinka powieści
Żydowski Sztab Kryzysowy [fragmenty reportażu]
W reportażu Żydowski Sztab Kryzysowy („Chidusz” 4/2022) Michał Bojanowski pisze o pomocy uchodźcom z Ukrainy, jakiej na masową skalę udzielają warszawskie organizacje żydowskie. Zapraszamy do lektury fragmentów tekstu – m.in. wywiadu z Michaelem Schudrichem (naczelnym rabinem polski), Kariną Sokołowską (dyrektorką jointu w polsce) czy Martą Saracyn (JCC Warszawa).
„Chidusz” 3/2022: Komunistki w warszawskim getcie oraz seks, o którym nie wypada pisać
Od niedawnego plądrowania szkoły żydowskiej we Wrocławiu po seks analny w Talmudzie. Zobacz, o czym piszemy w tym numerze „Chiduszu”.
Gdzie się podziały kobiety?
Hagada to zbiór anegdot o ludziach opowiadających o wyjściu Izraelitów z Egiptu. Jest to najważniejszy element żydowskiej narracji, a mimo to kobiety nie pojawiają się tutaj ani jako bohaterki, ani gawędziarki. Po prostu ich nie ma. Jeśli rzeczywiście tak jest, że „człowiek bez historii nie istnieje”, to Hagady na Pesach opowiadają o wydarzeniu, w którym udział kobiecych bohaterek jest zupełnie nieistotny.
„Chidusz” 2/2022: Polska mistyków, złodziejów i szaleńców [premiera wierszy Jerome’a Rothenberga po polsku]
Polska premiera wierszy Jerome’a Rothenberga, pierwsze pogłębione studium na temat życia Chaima Gradego, rozmowa z rabinką Alisą Zilbershtein o pomaganiu Ukrainie, dalsze losy Kate Bornstein oraz kolejny odcinek Aguny. Zobacz, o czym piszemy w nowym numerze
Waszti i Ester: dwie bohaterki historii purimowej
W Megilat Ester jedynie trzem kobietom nadano imiona: Waszti, Ester i Zeresz. Zeresz to zła żona Hamana, Ester to dobra królowa ratująca Żydów. A Waszti? Tu pojawia się problem: to, za jaką postać jest uważana, zależy od epoki, a często także od płci osoby, która komentuje biblijną historię.
Trzydzieści złotych i jesteśmy kwita
– Dzisiaj niektórzy próbują to rozdrabniać, dzielić włos na czworo, zastanawiać się, czy musieliśmy, czy może raczej postanowiliśmy wyjechać. Przyczyną takiego myślenia jest po prostu niezrozumienie sytuacji. Dochodzisz do momentu, w którym nie masz wyboru – opowiada Jurek Hirschberg, który w wyniku wydarzeń Marca ’68 opuścił Polskę.
Podkasty z twórcami „Chiduszu” [do posłuchania i obejrzenia]
Zapraszamy do obejrzenia i posłuchania dwóch podkastów, w których wystąpili członkowie naszej redakcji.
„Chidusz” 1/2022: Kochaj obcego jak siebie samego
Gdy Ukraina stoi w ogniu, a jej mieszkańcy szukają u nas schronienia, sprawdzamy, co Biblia mówi o traktowaniu przybyszów i uchodźców.
Halacha, życie wcześniaków i proszek z koników polnych
Jak pod wpływem rozwoju medycyny zmieniała się interpretacja halachy? Jakie wyzwanie dla rabinów będą stanowić zdobycze technologiczne XXI wieku? O sytuacjach, w których rozwój nauki trzeba pogodzić z wielowiekowym prawem religijnym, opowiada rabin Ari Zivotofsky, doktor neurobiologii i wykwalifikowanych szochet.
„Chidusz” 10/2021: Polska premiera „Aguny” Chaima Gradego
To numer wyjątkowy. Po wielu dekadach proza najwybitniejszego współczesnego pisarza literatury jidysz ukazuje się po polsku. Począwszy od tego „Chiduszu” w kolejnych szesnastu wydaniach opublikujemy w odcinkach „Agunę”, najbardziej znaną powieść Chaima Gradego.
„Chidusz” 9/2021: „Odwrotna transkrypcja” Kushnera i finał „Czarnego młodzieniaszka”
Zobacz, o czym piszemy w tym numerze
Legenda Piłsudskiego
Gdy była taka potrzeba, usprawiedliwiał pogromy z lat 1918-1920. Gdy zależało mu na pomocy Stanów Zjednoczonych, potępiał agresję wobec Żydów. Gdy żołnierze dokonywali pogromów, nie występował przeciwko nim, ponieważ armia była krucha, a on nie chciał jej osłabiać. Były przecież ważniejsze sprawy. Ciążyła na nim łatka człowieka lewicy i obawiał się, że krytyka antysemityzmu może doprowadzić do pogłębienia tego wizerunku. Jeśli chodzi o stosunek do ludności żydowskiej, to wygrywa pojedynek z Dmowskim, ale gdy weźmiemy w nawias ten historyczny dwupak, okaże się, że ocena legendarnego herosa przysparza sporo kłopotów.
Porozmawiajmy o śmierci [judaizm a życie pozagrobowe]
„W pewnym momencie podszedł do mnie, wyciągnął nóż z kieszeni i zaatakował. Chciał wbić go w szyję, ale nie trafił. Uderzył jakieś dziesięć centymetrów niżej. Oboje byliśmy przekonani, że nóż tkwi głęboko w ciele. Uciekając, jeszcze się odwrócił, żeby zobaczyć, jak konam. Uratowała mnie gruba kurtka z Polski” – mówi rabin Boaz Pash o ataku palestyńskiego nożownika w Jerozolimie, w którym omal nie zginął.
Święta praca. Bractwa pogrzebowe w Polsce
Kto i w jaki sposób dokonuje tahary, czyli rytualnego przygotowania ciała przed złożeniem do grobu? Jak przebiega ten proces? Z czym muszą zmagać się ci, którzy go przeprowadzają? W reportażu Święta praca o swoich doświadczeniach opowiadają członkowie bractw pogrzebowych z gmin żydowskich we Wrocławiu, Krakowie oraz Warszawie.
„Chidusz” 8/2021: „Zrywanie” Tony’ego Kushnera i dziedzictwo polskich Żydów
Wraz z tym numerem mija dokładnie osiem lat, odkąd wydajemy „Chidusz”. Zobacz, co znalazło się w jubileuszowym numerze
Współczucie dla zwierząt
Współczucie dla zwierząt jest miarą duchowej doskonałości.
„Chidusz” 7/2021 – Queerowy stan wyjątkowy [autobiografia w odcinkach]
Bohaterką okładki wrześniowego „Chiduszu” jest Kate Bornstein – performerka, autorka pionierskich książek o dysforii płciowej i „celebrytka klasy B w panteonie amerykańskich queerowych subkultur”. Ale na ten numer składa się także zupełnie niekolorowa, przerażająca opowieść o powojennej zagładzie cmentarza żydowskiego w Kępnie. Zobacz, o czym piszemy w „Chiduszu” 7/2021.
Zdrada i zemsta
„Dowódcy coraz bardziej krytycznie odnoszą się do ponagleń Cyrankiewicza, ostatecznie odwracają się do niego i przestają mu ufać, co de facto oznacza pozostawienie ruchu oporu samemu sobie. Dowódcy śląskiego okręgu w rozmowach między sobą mówią, że nie chcą tym z Auschwitz pomagać, bo przecież to same lewaki, dąbrowszczaki, a właściwie Żydzi – to po co się narażać? Jaki Polska ma w tym interes?” – opowiada Michał Wójcik, autor książki Zemsta. Zapomniane powstania w obozach zagłady: Treblinka, Sobibór, Auschwitz-Birkenau, która ukazała się w kwietniu nakładem Wydawnictwa Poznańskiego.
„Chidusz” 6/2021 o polsko-żydowskiej literaturze, osteopatii i drag kings
Na okładce wakacyjnego „Chiduszu” trzech polskich pisarzy, którzy patronują temu rokowi. Aby przeżyć Zagładę i zająć w polskiej kulturze poczesne miejsce, Tadeusz Różewicz, Krzysztof Kamil Baczyński oraz Stanisław Lem musieli ukryć swoje żydowskie „piętno”. Czy nadszedł już czas, aby „uznać” ich żydowskość?
Pinkwashing placu Cijon w Jerozolimie
Michael Sorkin (1948-2020) był jednym z najwybitniejszych nowojorskich architektów. Mawiał, że architektura nigdy nie jest apolityczna. W swoich artykułach, książkach i wykładach przekonywał, że odpowiednio zaplanowana przestrzeń może kontestować system i być narzędziem w walce o społeczną równość. „Władze Jerozolimy, zamiast rzeczywiście działać, próbują promować swoją wypaczoną ideę tolerancji”, pisał, protestując przeciwko manipulowaniu pojęciem tolerancji i rzekomą otwartością izraelskiego rządu na osoby LGBTQIA.
„Chidusz” 5/2021: od cholery po koronawirusa
Czerwcowy „Chidusz” to m. in. reakcje rabinów na epidemie w poprzednich wiekach, równościowa rewolucja w języku hebrajskim i zapomniana żydowska przeszłość wrocławskiego Psiego Pola.
Majowy „Chidusz”: I Love Dick, taki Trik
Na okładce bohaterka opowiadania Trik Chris Kraus, amerykańskiej pisarki znanej najbardziej za sprawą swojej głośnej powieści o znamiennym tytule I Love Dick. Majowy „Chidusz” to oprócz dużej dawki literatury także rozmowy o języku jidysz i żydowskich powstaniach w obozach zagłady. Piszemy też o szabacie, Szawuot i polityce historycznej
Pesachowy „Chidusz” z „Zapiskami o Akiwie” Tony’ego Kushnera
Trzeci numer „Chiduszu” to uczta dla fanów literatury żydowskiej. Publikujemy w nim: Zapiski o Akiwie (drugi po Aniołach w Ameryce dramat Tony’ego Kushnera, który ukazuje się po polsku), opowiadanie Elisy Albert Czym ta noc różni się od innych nocy (o Joannie, która jedzie ze swoim pięknym, złotowłosym gojem do rodziców na „najnudniejsze święto na świecie”, tj. Pesach), Magdę, opowiadanie Izraela Joszuy Singera ze zbioru Perły oraz kolejny odcinek Czarnego młodzieniaszka Jankewa Dinezona (powieści okrzykniętej „pierwszym jidyszowym bestsellerem”).
„Chidusz” 2/2021 o Marcu, kinie i roli wina w judaizmie
Na okładce ptaki, które odlatują z Polski po Marcu ‘68. To nawiązanie do piosenki Skaldów W żółtych płomieniach liści, która dla wielu z nas jest smutnym komentarzem do wyrzucenia Żydów z Polski. W „Chiduszu” Jurek Sawka opowiada o tym, jak przespał swoją „emigrację”. Marcowy numer to również międzywojenne kino i rola alkoholu w tradycji żydowskiej. I – jak co miesiąc – literatura.
To wszystko jest jak sen
Pyta pan, czy się tam bawiliśmy? W tej naszej norze nie można było się ruszyć. I jeszcze teren był nierówny. Ale pamiętam, że się uczyliśmy. Ojciec nas uczył, i Wiluś przychodził i przynosił nam ze szkoły matematykę i inne przedmioty. W nocy zatykaliśmy dziurę w ścianie i paliliśmy świeczki.
Mnie się wydaje, że to jest sen, że to nie może być prawdą. W ogóle to jest niemożliwe. Co myśmy tam robili? Malutkie dzieci. Ani się bawić, ani nic. Czekaliśmy na Wilusia, aż wróci ze szkoły. Teraz, z perspektywy czasu, wydaje mi się, że chyba jakąś bajkę panu opowiadam.
Fryderyka Stein spędziła kilka lat okupacji pod podłogą w kuchni Bronisławy. Choć przeżyła wojnę, wkrótce miały na nią spaść kolejne tragedie.
Walka i męczeństwo, czyli Stolpersteiny w Polsce
Kamieni pamięci w Polsce przybywa. W 2019 roku pojawiły się w Zamościu, Oświęcimiu i we Wrocławiu. Wiosną 2020 roku – znów we Wrocławiu. A mimo to znajdziemy miasta, w których rodziny zainteresowane upamiętnieniem swoich krewnych słyszą od urzędników wyłącznie o „negatywnych opiniach IPN-u”. Decyzje dotyczące Stolpersteinów zapadają w tych miejscowościach arbitralnie, z pominięciem roli, jaką w dbaniu o żydowską historię mogłyby odegrać lokalne społeczności.
„Chidusz” 1/2021: „Perły” Izraela Singera i list do Philipa Rotha
Zobacz, o czym piszemy w nowym numerze
Niełatwe tezy Adama Puławskiego
Jan Karski nie dostarczał do Londynu raportów o Zagładzie, a właściwie to przekonywał, żeby o nazistowskim terrorze zbyt dużo nie mówić. Polskie podziemie traktowało Żydów jak obywateli drugiej kategorii, a eksterminację narodu żydowskiego uważało za niezbyt istotną sprawę – na pewno mniej ważną od eksterminacji Polaków.
Załadowany wóz czy pusty? Amos Oz o kulturze żydowskiej
W tytule Załadowany wóz czy pusty? pisarz nawiązał do talmudycznej anegdoty, która mówi, że jeśli na wąskiej drodze spotkają się dwa wozy, pierwszeństwo przejazdu ma ten, który jest załadowany. Tymczasem, przekonuje Oz, niemal żaden z odłamów halachicznego judaizmu nie może szczerze stwierdzić, że uznaje żydowski pluralizm za coś pozytywnego. Miłość do odmiennych przedstawicieli narodu żydowskiego jest zawsze warunkowa i sprowadza się do tego, że „ci drudzy” muszą się zmienić.
Przymierze i krew. O obrzezaniu z rabinem Boazem Pashem
„Jeśli rodzice nie czują potrzeby obrzezania swojego dziecka, to nie powinni tego robić. Czynienie czegoś na przekór swoim przekonaniom jest niemoralne. Jeśli nie widzą wartości w tym, żeby ich dziecko było częścią przymierza z Bogiem, niech się na nie nie decydują.”
Chidusz 5/2022: Lilith, Eve and Judith Plasow’s Jewish Feminist Theology
Lilith and Eve There was nothing worse for Lilith (the first wife of Adam, according to a rabbinic legend) than living with her husband. So she decided to run away. And so God caused a deep sleep to fall on Adam and out, of one of his ribs, created for him a second companion, Eve. …