„Białystok. Biała siła, czarna pamięć” Marcina Kąckiego, to niezwykle aktualna książka, obnażającą nasze, bo nie tylko białostockie, lęki. Autor na co dzień współpracujący m.in. z „Gazetą Wyborczą” ma w swoim dorobku wiele artykułów z zakresu dziennikarstwa śledczego oraz dwie inne książki: „Lepperiada” oraz „Maestro. Historia milczenia”. W swojej najnowszej publikacji wyrusza do Białegostoku, aby poznać…

W pokoju, w którym udziela wywiadów, zastajemy go zajętego jedzeniem, zmęczonego i jakby trochę zniechęconego. Ożywia się, kiedy, dla przełamania lodów, rzucamy, że jesteśmy z żydowskiego magazynu i wieść gminna doniosła nam, że szabat spędził w synagodze Nożyków w Warszawie. Géza Röhrig, bo o nim mowa, wcielił się w rolę głównego bohatera w “Synu Szawła”,…

Przypadkowe odspojenie białej farby pokrywającej cały sufit małej synagogi we Wrocławiu ukazało fragment bogatego, secesyjnego zdobienia z początku XX wieku. To właśnie te pierwotne polichromie, wykonane w technice malarstwa olejnego na wapiennym tynku, przez lata ukryte pod warstwą białej farby emulsyjnej, wyznaczyły kierunek aranżacji wystroju wnętrza małej synagogi.

Barbara Kirshenblatt – Gimblet: Często słyszę stwierdzenia, że dla naszego muzeum nie ma skali porównawczej w całej postkomunistycznej Europie i sama zastanawiam się nad tym fenomenem. W Moskwie – której najbliżej do statusu naszego konkurenta – powstały dwa nowe muzea żydowskie. Jedno z nich, prywatne, bazuje na eksponatach, a drugie jest tego samego rodzaju, co nasze – to multimedialna narracja historyczna. Jego siedziba mieści się w modernistycznym budynku z lat dwudziestych – w dawnej zajezdni autobusowej zaprojektowanej przez konstruktywistycznego architekta Konstantina Mielnikowa. Tam bardzo ciekawa wystawa przyciąga tylko 85 tysięcy zwiedzających rocznie. W Moskwie! Gdzie mieszka 12 milionów ludzi, z czego ponad sto tysięcy to Żydzi! W Polsce zainteresowanie żydowską historią objawia się w zdecydowanie największej skali.

W książce Ottona Dov Kulki wyjątkowość stanowi perspektywa dziecka, które w obozowej rzeczywistości doświadcza dwóch zjawisk. Z jednej strony śmierci w różnych jej wymiarach (widzi egzekucje, krematoria, ludzi, których tylko krok dzieli od śmierci, ciała rozrzucone na śniegu, doświadcza rozstania z matką), z drugiej zaś po raz pierwszy w swoim życiu poznaje europejską kulturę. Pierwszy raz czyta „Zbrodnie i karę”, występuje w operze i śpiewa w chórze.

“Stałem tam z wiecznym piórem w ręce, podczas gdy mój dom po prostu nie istniał. Wtedy jakiś starszy pan zapytał sprzedawczyni, w czym problem. Gdy usłyszał wyjaśnienie, powiedział:– Tak, stał tu kiedyś drewniany dom, zaraz obok okna z książkami. Niestety zniszczono go czterdzieści pięć lat temu.” Opowiadanie izraelskiego pisarza Drora Bursteina napisane specjalnie dla “Chiduszu” w tłumaczeniu Uli Rybickiej.

Przeogromnie bawi mnie, jak wściekle polskie jest to muzeum. Na wystawie świata zewnętrznego prawie w ogóle nie ma. Pojawia się dwa razy. W galerii średniowiecznej, żeby pokazać, skąd Żydzi przyjechali, i w galerii nowoczesnej, żeby pokazać, dokąd wyjeżdżali. Reszta jest bez znaczenia. Jest Remu, ale nie ma Majmonidesa. Rambam mieszkał nie tam, gdzie trzeba, więc jest bez znaczenia. I ta obłąkańcza koncentracja na sobie samym jest bardzo polska i bardzo żydowska. Nie sądzę, żeby to było intencjonalnie zaprojektowane, tak po prostu wyszło, ale to, co wyszło, jest bardzo autentyczne, jeśli chodzi o polską i żydowską autopercepcję.

Wyprowadziłeś się z Izraela. Przeprowadziłem się do Nowego Jorku dwa lata temu i od tamtej pory każdego dnia myślę o powrocie. W antologii „Tel Awiw Noir” znajduje się Twoje opowiadanie „Usuń historię przeglądania”. Co by było, gdyby ludzie – tak jak przeglądarki internetowe – mogli pozbywać się swojej przeszłości? Rasa ludzka od zawsze bawiła się…