Pozbywanie się chamecu
Pesach jest wyjątkowym świętem, gdyż jedynym wysiłkiem związanym z tradycyjnym jego obchodzeniem jest wstrzymanie się od jedzenia pewnego rodzaju produktów. Przez pierwsze dwa wieczory zobligowani jesteśmy do przeprowadzenia sederu, który jest bez wątpienia jednym z najbardziej popularnych żydowskich rytuałów, lecz poza tym niewiele jest rzeczy, które winniśmy w czasie Pesach uczynić. I choć codzienne modlitwy przystosowane są do świątecznego czasu, jednak jego istotą jest powstrzymanie się od chamecu. Zadziwiające, że w ciągu całego tygodnia Pesach (osiem dni w diasporze) skupieni jesteśmy głównie na unikaniu spożywania pewnej kategorii jedzenia, nie zaś na aktywnym celebrowaniu święta.
Żydowską tradycją jest niejedzenie chamecu, a nawet nie oglądanie go w okresie trwania Pesach (Dwarim 16:3-4 oraz Szemot 12), a w związku z tym obowiązuje wiele micwot oraz tradycyjnych rytuałów usunięcia chamecu.
Żydzi ze wszystkich stron świata spędzająca całe dni bądź nawet tygodnie na przygotowaniach do święta. Sprzątają wszystkie kąty i zakamarki, a nawet wertują książki, aby pozbyć się z domu wszelkich śladów chamecu – oddać go, wyrzucić lub odsprzedać. Naczynia, patelnie, zastawa, sztućce – wszystko musi zostać oczyszczone z wszelkich oznak chamecu. Wszystkie produkty muszą być zastąpione produktami koszernymi na Pesach.
W poniższym artykule postaram się pokazać, czym jest chamec, oraz zgłębić kilka żydowskich tradycji związanych z rytuałem pozbywania się go.
Czym jest Chamec?
Jeśli unikanie chamecu jest jedną z podstawowych tradycji Pesach, kluczowym pytaniem, które należy zadać, jest: czym jest chamec?
Z technicznego punktu widzenia definicja jest dość prosta: jakakolwiek mieszanka ziarna i wody, pozostawiona na dłużej niż 18 minut przed upieczeniem, staje się chamecem. Rozróżniamy pięć typów ziarna: pszenica, żyto, jęczmień, orkisz oraz owies.
W Biblii (Szemot 12:39) znajdujemy wytłumaczenie tej tradycji: gdy starożytni Izraelczycy w pośpiechu opuszczali Egipt, zabrali ze sobą chleb, który nie wyrósł, bo brakło czasu. Ale tradycja rabiniczna ukształtowała pojęcie chamecu o głębszym znaczeniu.
Jak twierdził Radbaz (XV/XVI w. Egipt, Izrael, Hiszpania), chamec reprezentuje nasze jecer hara – ludzkie pragnienie do robienia niepoprawnych, lub wręcz złych uczynków. Można zatem wywnioskować, że istotą Pesach jest całkowite pozbycie się złych nawyków i pragnień. Mistycy żydowscy w większości twierdzą, że chamec reprezentuje ludzkie ego. Bez chamecu ziarna zmieniają się w macę. A gdy stają się chamecem, rosną pod wpływem gorącego powietrza zmieniają się w napęczniały bochen chleba. Metaforycznie zatem chamec jest powietrzem, które napompowuje chleb. Ego i duma są powietrzem napompowującym nas do czegoś większego niż rzeczywiście jesteśmy. W trakcie Pesach staramy się nie tylko powstrzymywać się od samolubnych myśli, ale i całkiem je eliminować.
To, co charakteryzuje macę, to fakt, że jest taka sama w środku, jak i na zewnątrz, podczas gdy chleb (symbolizujący chamec) inaczej wygląda w środku, a inaczej na zewnątrz. Chcemy żyć w zgodzie z naszą prawdziwą naturą, nie zaś pokazywać światu twardą skorupę, będąc kimś zupełnie innym w środku. Naszym celem jest przyjmowanie tej samej postawy, zarówno w stosunku do nas samych (wewnątrz), jak i wobec świata (na zewnątrz).Pesach przypomina nam, aby unikać dwulicowości i obłudy.
Jakiekolwiek przyjmując znaczenie chamecu, co do jednego nie ma wątpliwości – jest to coś więcej niż tylko woda i mąka.
BDIKAT CHAMEC – Poszukiwanie chamecu
O zachodzie słońca dnia poprzedzającego Pesach (w tym roku w niedzielę, 13 kwietnia) tradycją jest przeszukiwanie domu w celu sprawdzenia, czy cały chamec został usunięty. W idealistycznej wersji wszelkie pesachowe porządki powinny mieć miejsce przed tą swoistą zabawą w chowanego, w której ukrywamy 10 kawałków chamecu, by jeden z członków rodziny mógł je odnaleźć. W poszukiwaniach mają pomóc tradycyjne atrybuty: – świeca (zapewniająca świało), drewniana łyżka (w celu zebrania chamecu i spalenia go następnego dnia) oraz pióro (aby zamieść okruchy).
Pierwszym krokiem jest zawinięcie chamecu w dziesięć serwetek. Serwetki powinny być papierowe, co ułatwia późniejsze palenie. Następnie wybierani są członkowie rodziny, którzy ruszą na poszukiwania, oraz ci odpowiedzialni za jego schowanie. Warunkiem jest, aby chamec nie został schowany w sąsiedztwie koszernych przedmiotów i produktów. Wiele rodzin dotrzymuje tradycji zapisywania miejsc schowania chamecu. Dzięki temu mają pewność, że żaden nie zostanie pominięty w trakcie poszukiwań.
Poszukujący zaczyna od wypowiedzenia błogosławieństwa nad poszukiwanym chamecem. Cały rytuał nie jest jedynie zabawą, to micwa przekazywana z pokolenia na pokolenie.
בָּרוּךְ אַתָּה ה’ אֱלֹהֵינוּ מֶלֶךְ הָעוֹלָם אֲשֶׁר קִדְּשָׁנוּ בְּמִצְוֹתָיו וְצִוָּנוּ עַל בִּעוּר חָמֵץ
Tłumaczenie: Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, Bóg nasz, Król świata, który uświęciłeś nas swoimi przykazaniami i nakazałeś nam zniszczyć chamec.
Członkowie rodziny nie biorący udziału w poszukiwaniach odpowiadają: Amen.
Poszukiwania chamecu są bardzo zróżnicowane – każda rodzina kieruje się swoimi tradycjami. W niektórych domach poszukiwacze pozostawieni są sami ze swoim zadaniem, w innych członkowie rodziny podrzucają wskazówki, dozwolone są pytania zamknięte (tak/nie) lub gra w ciepło-zimno. Bywa również, że osoba szukająca nie może się odezwać do momentu, kiedy nie znajdzie ostatniego chamecu w domu, ponieważ po wypowiedzeniu błogosławieństwa cała uwaga powinna zostać skierowana na pobłogosławioną czynność – w tym wypadku na poszukiwanie. To, czy milczenie poszukiwacza trwa do znalezienia pierwszego czy ostatniego chamecu zależy od tradycji domu.
BITUL CHAMEC – Likwidowanie chamecu
Po odnalezieniu ostatniego kawałka poszukiwania dobiegają końca. Teraz czas na pozbycie się wszelkiego śladu po znaleziskach. W tym celu również wygłaszane jest tradycyjne zdanie, które eliminuje chamec, jeśli jest on w niewielkiej ilości i nie ma sposobu na pozbycie się go w inny sposób. Brzmi ono:
אִיכָּא בִרְשׁוּתִי דְלָא חֲמִתֵּהּ וּדְלָא בִעַרְתֵּהּ וּדְלָא יָדַעְנָא לֵיהּ לִבְטֵל וְלֶהֱוֵי הֶפְקֵר כְּעַפְרָא דְאַרְעָא
Tłumaczenie: Wszelki chamec, który znajduje się w moim posiadaniu, ten, który widziałem
i ten, którego nie widziałem, ten, który spaliłem, jak i ten, którego nie spaliłem, niech będzie unieważniony i uznany za pył ziemi.
Po zakończonych poszukiwaniach chamec zostaje pozostawiony do rana następnego dnia, kiedy to będzie spalony, razem z ewentualnymi resztkami chamecu z poprzednich dni. Może zostać również sprzedany.
BIJUR CHAMEC – Palenie chamecu
Tradycyjnie chamec jest palony w wigilię Pesach. We Wrocławiu palenie odbędzie się w poniedziałek, 14 kwietnia o godzinie 11:15 przy ul. Włodkowica 9. Czy zamierzacie przynieść swój chamec i spalić go wspólnie, czy też zrobicie to w zaciszu swoich domów – pamiętajcie, że powinien on zostać zniszczony do godz. 11:43. Jeśli nie ma możliwości spalenia chamecu, można go po prostu wynieść na śmietnik, wrzucić do rzeki lub spłukać w toalecie.
Palenie chamecu często poprzedzone jest paleniem liści lulawu ze święta Sukot. Wielu ludzi zachowuje liście właśnie w tym celu. W trakcie palenia chamecu ponownie wypowiadana jest deklaracja cytowana powyżej. Zgodnie z Kabałą palenie jest właściwą drogą pozbycia się chamecu. Powoduje, że chamec, reprezentujący nasze ego lub nawet nasze złe pragnienia, zostaje obrócony w płomienie, a nie wypuszczony z nurtem rzeki lub ścieku. Chamec powinien zostać aktywnie zniszczony, aby nasza zła strona została zastąpiona świętością.
MECHIRAT CHAMEC – Sprzedaż chamecu
Jak zostało już wcześniej wspomniane, Żydzi nie powinni być w posiadaniu Chamecu w trakcie Paschy. Zasada ta rozciąga się również poza okres trwania Paschy – chamec, który był w posiadaniu Żyda w trakcie święta, nie powinien być źródłem jakiejkolwiek korzyści. Jeden z moich przyjaciół odziedziczył po ojcu kolekcję butelek pierwszorzędnej whiskey. Niektóre z nich warte były setki złotych. Każda z nich została przez niego wylana do zlewu, ponieważ nie chciał czerpać korzyści z chamecu, w którego posiadaniu był jego ojciec w trakcie Pesach.
W świecie idealnym powinniśmy pozbyć się wszelkiego chamecu przed nadejściem Pesach. Jeżeli posiadamy w domu napoczęte produkty kwalifikujące się jako chamec, możemy przekazać je nieżydowskim znajomym, wyrzucić do kosza bądź spalić. Jednak co począć z produktami, z którymi nie chcemy się rozstawać? Może jesteście w posiadaniu specjalnie zakupionych w Izraelu ciastek lub butelki dobrego alkoholu?
W takim wypadku chamec można sprzedać znajomemu nie-Żydowi na czas trwania Paschy, by później odkupić. Tym sposobem nie jesteśmy w jego posiadaniu na święta, ale możemy je odzyskać.
Aby ułatwić sprzedaż, wielu rabinów w gminach organizuje sprzedaż chamecu. Odsprzedaje się dane produkty nie-Żydowi, a częścią umowy sprzedaży jest oświadczenie, że będą one na jego przechowaniu aż do zakończenia święta. Sprzedaż ma miejsce do ostatniego momentu, kiedy można jeszcze spożywać chamec (we Wrocławiu do 10:35 przed Erew Pesach). Od tego momentu chamec nie należy już do osób, które zdecydowały się je sprzedać, ale do osoby, która je odkupiła. Spożycie sprzedanego chamecu byłoby nie tylko niezgodne z przesłaniem Tory, ale również kradzieżą. Oznaczałoby bowiem naruszenie czyjejś własności, co nie powinno mieć miejsca bez zgody właściciela. Ponadto chamec powinien zostać ukryty z uwagi na fakt, że Żydzi nie powinni spożywać, ale również dotykać czy widzieć go w czasie Pesach.
Na koniec święta nabywca zazwyczaj decyduje się na zwrot zakupionego chamecu poprzednim właścicielom, ale nie ma takiego obowiązku. Tego roku we Wrocławiu odkupienie chamecu odbędzie się 22 kwietnia o godzinie 21:15. Jeśli nabywca zrezygnuje z odsprzedania, informacja ta zostanie przekazana drogą telefoniczną bądź mailową przed godz. 21:15.
Jeśli są Państwo zainteresowani sprzedaniem swojego chamecu za pośrednictwem rabina, proszę wypełnić formularz dostępny w Centrum Informacji Żydowskiej, oraz dostarczyć rabinowi Tysonowi Herbergerowi do 14 kwietnia do godz. 9:30.
Darowizny chamecowe
Koncepcja ta nie jest może najbardziej tradycyjna, ale istnieje od wielu lat i również w tym roku nasza Gmina zdecydowała się na podjęcie tej inicjatywy. Do piątku 11 kwietnia będą zbierane w celach charytatywnych nieotwarte i nienaruszone produkty zawierające chamec. Jeżeli jesteście w posiadaniu nieprzeterminowanych produktów i chcecie przekazać je na naszą zbiórkę, przynieście je do biura gminy. Rabin Tyson przekaże je na użytek schroniska dla bezdomnych lub innym potrzebującym przed rozpoczęciem Pesach. Poświęcając chwilę swojego czasu możemy pomóc innym, jednocześnie wypełniając micwę dobroczynności i pozbywając się swojego chamecu w tym samym czasie!