Podczas epidemii cholery, która zebrała swoje żniwo w XIX wieku, Żydzi z Europy Wschodniej wypracowali wyjątkowo ciekawy rytuał obronny – „czarne śluby”. Zwyczaj polegał na wybraniu dwóch mieszkańców sztetla, należących do najbardziej zmarginalizowanych grup (przeważnie były to sieroty, żebracy albo niepełnosprawni), i udzieleniu im ślubu, zwykle na cmentarzu. Miejscowych przekonywano, że małżeństwo w imię walki z cholerą, nazywane w jidysz szwarce chasene (czarny ślub) albo magejfe chasene (plagowy ślub), to dawny żydowski zwyczaj
magazyn żydowski
Jankew Dinezon – najsłynniejszy zapomniany pisarz
Jankew Dinezon za życia cieszył się ogromną sławą. Der szwarcer jungermanczik, jego debiutancka powieść, była pierwszym jidyszowym bestsellerem – sprzedano ją w ponad dziesięciu tysiącach egzemplarzy. Autor nie był z niej jednak zadowolony i na kilkanaście lat przestał tworzyć. A choć jego późniejsze powieści nie były już tak popularne, do końca życia pozostał ważną postacią warszawskiego światka literackiego. Gdy umarł, na jego pogrzeb przybyły tłumy. Spoczął na cmentarzu żydowskim w Warszawie we wspólnym grobowcu z dwójką najbliższych przyjaciół – Perecem i An-skim. Tylko on pozostaje dziś niemal zupełnie zapomniany.
Mojżesz unieważnia przysięgę [komentarz do parszy Ki tisa]
[Wajechal Mosze oznacza] „Mojżesz zwolnił Boga z Jego przysięgi”. Kiedy Izraelici stworzyli złotego cielca, Mojżesz starał się przekonać Boga, żeby im wybaczył, ale Bóg odpowiedział: „Już złożyłem przysięgę, że ktokolwiek ofiarować będzie innym bogom niż Wiekuistemu, zostanie ukarany” (Szemot 22:19). Nie cofnę tego, com raz rzekł. Mojżesz odpowiedział: „Panie wszechświata, dałeś mi moc unieważniania przyrzeczeń, bowiem nauczyłeś mnie, że ten, kto przysięga, słowa złamać nie może, ale mędrzec może go rozgrzeszyć. Niniejszym zatem zwalniam Cię z Twojego przyrzeczenia” (skr. Szemot Raba 43:4).
Chidusz 2/2020: Purim – the Jewish holiday of women
Read what we write about in the current Polish-language issue of Chidusz
Strój, który robi wrażenie [komentarz do parszy Tecawe]
To dość zaskakujące, że hebrajski rdzeń oznaczający „ubrania” może znaczyć również „zdradę” – jak w słowach spowiedzi recytowanych w pokutne dni: Aszamnu bagadnu, zawiniliśmy, zdradziliśmy. Za każdym razem, kiedy element odzieży odgrywa w historii istotną rolę, historia owa dotyczy jakiegoś oszustwa albo zdrady.
„Chidusz” 2/2020: Purim – żydowskie święto kobiet
Marcowy „Chidusz” to dwa wyjątkowe świadectwa: Bronisławy Stępniewskiej o latach niemieckiej okupacji spędzonych pod kuchenną podłogą oraz Jurka Hirschberga o doświadczeniu drugiego pokolenia i emigracji Marcowej. Piszemy o muzyce purimowej, która powstawała na przestrzeni stuleci, starych, dekorowanych zwojach Estery i głównych bohaterkach purimowej opowieści: Ester i Waszti.
Co otrzymujemy w zamian? [komentarz do parszy Truma]
W żydowskim prawie istnieje dziwny zapis mówiący o tym, że nawet człowiek biedny, który żyje z cedaki (jałmużny), zobowiązany jest sam ją dawać (Rambam, Miszne Tora, Hilchot matnot anijim 7:5). Z początku wydaje się to nie mieć sensu. Czy zasada nie powinna głosić, że ten, kto ma więcej niż potrzebuje, powinien oddać częśc temu, kto ma za mało, aby wyżyć? Osoba uzależniona od cedaki z definicji nie posiada więcej niż potrzebuje.
Spełnimy i zrozumiemy [komentarz do parszy Miszpatim]
To, co łączy Żydów – a przynajmniej powinno – to działania, a nie przekonania. Wykonujemy te same czynności, chociaż coś innego one dla nas znaczą. Między naase i niszma panuje zgoda. To miał na myśli Majmonides, pisząc w komentarzu do Miszny: „Gdy między Mędrcami dochodzi do sporu i nie dotyczy on działań, ale wyłącznie opinii (sewara), nie należy wydawać halachicznej decyzji na rzecz jednej ze stron” (kom. do Miszny, Sanhedryn 10:3).
Lekcja na XXI wiek [komentarz do parszy Jitro]
Zwrot dziękczynny pada w Torze z ust trzech osób i żadna z nich nie należy do przymierza Abrahama. Pierwszą z nich jest Noe: „Błogosławiony Wiekuisty, Bóg Szema; a niech będzie Kanna” (Be-reszit 9:26). Drugą jest sługa, którego Abraham wysyła, aby znalazł Izaakowi żonę (według tradycji jest to Eliezer): „Błogosławiony Wiekuisty, Bóg pana mojego Abrahama, który nie pominął łaski i rzetelności Swojej panu mojemu!” (Be-reszit 24:27). Trzecią jest Jitro.