Kultury kształtują się w poprzez opowieści, które same tworzą. Niektóre z historii odgrywają szczególną rolę w formowaniu samoświadomości tych, którzy je snują. Nazywamy je wielkimi motywami. Mówią o dużych grupach ludzi – plemionach, narodach i cywilizacjach. Ich rolą jest sprawić, aby przedstawiciele grupy trzymali się razem – niezależnie od mijającego czasu i zmieniającego się miejsca – i tworzyli wspólną tożsamość, przekazywaną dalej kolejnym pokoleniom.

Sprawiedliwość jest uniwersalna. O tym mówią opowiedziane w Torze trzy historie z wczesnego życia Mojżesza. Prorok interweniuje zarówno wtedy, gdy widzi Egipcjanina bijącego Izraelitę, dwóch bijących się Hebrajczyków, jak i pogańskich pasterzy zachowujących się grubiańsko wobec córek Jetro. W tak prosty sposób Tora uczy nas, że sprawiedliwość Mojżesza była uniwersalna i bezstronna.

Bóg w Biblii Hebrajskiej nie jest bezczasowy i niezmienny, ale zaangażowany, wzywający, ponaglający, ostrzegający, wybaczający i rzucający wyzwania – prowadzi stały dialog ze swoim ludem. Zdanie, które Malachiasz wygłasza w Bożym imieniu – „Ja Wiekuisty się nie zmienię” (3:6) – nie mówi o Bożej esencji, czystym bycie, Nieruchomym Poruszycielu, ale o Jego moralnych zobowiązaniach.

Dzieci uważane są za dar od Boga nie mniej istotny niż ziemia. Tak jakby Tora chciała nam powiedzieć szczerze, że owszem, rodzina może stanowić wyzwanie. Relacje między żoną a mężem czy między rodzicem a dzieckiem nierzadko są skomplikowane. Ale musimy nad nimi pracować. Nigdy nie będziemy pewni, czy podejmujemy właściwe decyzje. Nic nie wskazuje na to, że rodzice w księdze Be-reszit byli nieomylni. Jednak rodzina to najbardziej ludzka ze wszystkich instytutucji.

Nie możemy więc w pełni zrozumieć tego, co dzieje się z nami teraz, dopóki nie będziemy mieli okazji spojrzeć wstecz i ocenić, jak wszystko potoczyło się dalej. Oznacza to, że przeszłość nas nie więzi. Mogą przytrafić nam się rzeczy (być może nie aż tak dramatyczne jak z historii o Józefie), które całkowicie zmienią sposób, w jaki patrzymy w przeszłość i pamiętamy naszą historię. Działając w przyszłości, możemy odkupić przeszłość.

Cały ten fragment, który zaczyna się w Mikec, a kończy w kolejnej parszy, rodzi poważne pytanie. Zazwyczaj sądzimy, że zniewolenie Izraelitów było konsekwencją i karą za to, co zrobili Józefowi jego bracia. Ale to Józef zmienił Egipcjan w naród niewolników, co więcej pomaga stworzyć aparat scentralizowanej władzy, który w przyszłości zostanie wykorzystany przeciwko jego ludowi.

Anonimowy mężczyzna – daje do zrozumienia Tora – reprezentuje nagłe pojawienie się opatrzności, która miała zapewnić, że Józef trafi tam, gdzie miał trafić, a historia potoczy się dalej ustalonym torem. Być może nieznajomy nie wiedział, jakie w rzeczywistości było jego zadanie. Na pewno nie wiedział tego Józef. Mówiąc najprościej: był to anioł, który sam nie wiedział, że był aniołem. Nieznajomy odgrywa w historii bardzo ważną rolę. Bez niego nic by się nie wydarzyło. Kiedy wskazywał drogę Józefowi, nie wiedział jednak, jak istotne były jego działania.

Jak więc mamy rozumieć to, co mówi do Jakuba najpierw zagadkowa postać, a później sam Bóg? Możemy to odczytać nie jako twierdzenie, ale pewnego rodzaju zaproszenie, a nawet wyzwanie: „niech twoje imię nie będzie od teraz Jakub, ale Izrael”, „postępuje tak, jakby twoje imię brzmiało Izrael”. Bądź księciem, królewską personą. Stój wyprostowany. Bądź sobą.

Opowiedziana w parszy Wa-jece historia wyrwania się Jakuba z domu, jego pobytu u Labana i ponownej ucieczki, jest źródłem jednego z najdziwniejszych fragmentów Hagady na Pesach. Podczas sederu wyjaśniamy znaczenie wersu z księgi Dwarim (26:5): „Arami owed awi. Dowiedz się, co zamierzał uczynić Laban Aramejczyk Jakubowi, praojcu naszemu! Gdyż faraon postanowił zgładzić tylko płeć męską, a Laban zamierzał wytępić wszystkich”.