O Torze i drzewach [Tu bi-Szwat]
Święto Tu bi-Szwat stało się dniem promowania świadomości ekologicznej. To nie przypadek, że „Nowy Rok Drzew” (Midrasz Rosz ha-Szana 1:1) kojarzony jest dziś z wrażliwością i szacunkiem wobec natury. Wiele żydowskich źródeł łączy kwestię drzew z odpowiednim zarządzaniem planetą. Nauki dotyczące Tu bi-Szwat pomogą nam zadbać o właściwy stosunek do świata stworzonego przez Boga.
Fakt, że Tora nazywana jest „drzewem życia” (Ks. Przysłów 3:18), wskazuje na związek tych roślin z najwyższymi żydowskimi wartościami. Drzewa są również symbolem zdrowego i zrównoważonego środowiska naturalnego.
„Gdy Bóg stworzył Adama, pokazał mu wszystkie drzewa w ogrodzie Eden i rzekł: «Spójrz na Moje dzieło, spójrz, jak piękne jest i chwalebne. Wszystko, co stworzyłem, stworzyłem dla ciebie. Uważaj, abyś nie zepsuł i nie zniszczył Mojego świata – bo po tobie nie będzie nikogo, kto będzie mógł go naprawić»” (Midrasz Kohelet Raba 7:28).
W midraszu to właśnie drzewa w ogrodzie – a nie sam Eden – symbolizują świat przyrody stworzony przez Boga oraz stoją za nakazem dbania o niego. Drzewa były również niezbędnym elementem środowiska naturalnego, kiedy Żydzi wkraczali do ziemi Izraela. Zachęcając nas do naśladowania samego Boga, midrasz naucza:
„Powiedziane jest: «za Wiekuistym, Bogiem waszym postępujcie» (Dwarim 13:5). Oznacza to: idźcie za jego przykładem. Kiedy Bóg tworzył świat, jego pierwszym aktem było stworzenie ogrodu [albo zasadzenie drzew] w Edenie (Be-reszit 2:8). A więc i wy, wstępując do ziemi Izraela, powinniście po pierwsze zasadzić drzewa” (Midrasz Wa-jikra Raba 25:3).
Choć istnieje wiele elementów istotnych dla zdrowego funkcjonowania ludzi w środowisku naturalnym, źródła rabiniczne często odnoszą się do symboliki drzew. Potrzeba dużo czasu, aby drzewa wydały owoce, dlatego też sadzenie ich jest zawsze priorytetem. Reprezentują one zatem również długoterminowe potrzeby ziemi i ludzi.
Zakaz bal taszchit – niepotrzebnego niszczenia i marnotrawienia – już na początku wspomina o drzewach. Tora naucza, że nie należy ich ścinać, gdy trwa wojna (Dwarim 20:19-20), pytając: „Bo czyż człowiekiem drzewo polne, aby ulegało twojemu oblężeniu?”. Przez wycinanie drzew nasi mędrcy rozumieli szeroki zakres niepotrzebnych zniszczeń.
Według interpretacji Rasziego (Francja, 1040-1105) werset ten oznacza, że skoro drzewa nie są naszym wrogiem, nie mamy prawa ich niszczyć ani zadawać im cierpienia. Rabejnu Bachja (Hiszpania, 1255-1340) wyjaśnia, że drzewa są na tyle ważne, że porównuje się je do ludzi. Niszczenie ich może więc negatywnie wpłynąć na życie tych, którzy polegają na ich owocach. Żydowscy mędrcy podkreślają fakt, że Tora posługuje się symboliką drzew w celu wywołania w nas współczucia i rozbudzenia świadomości współzależności – są to dwa czynniki niezbędne do życia w zrównoważony sposób.
Micwa jiszuw ha-Arec (zasiedlania ziemi Izraela) nakazuje, byśmy gospodarowali środowiskiem naturalnym tak, aby spełniało ono nasze potrzeby – było miejscem odpowiednim do życia, pracy, nauki i służby Stwórcy, dostarczało nam pożywienia, energii i wody, a także pozwalało na przemieszczanie się. Musimy jednak gospodarować ziemią w harmonii ze środowiskiem naturalnym.
Oprócz zakazywania niepotrzebnego wycinania drzew źródła uczą prawidłowego korzystania z zasobów. Midrasz Tanchuma (Truma 9) mówi o Izraelitach, którzy po przybyciu do Egiptu sadzili drzewka. Gdy opuszczali kraj, wycięli dorosłe już okazy, aby zbudować Boży Przybytek. Ścinane drzewa śpiewały radośnie, ponieważ użyte zostały do świętych, długoterminowych celów. I my możemy uświęcić nasze zasoby, wykorzystując je z odpowiednio świętą intencją.
Żydowskie nauki dotyczące drzew nie odnoszą się wyłącznie do biblijnego Izraela, ale też do ekologicznych wyzwań, z którymi mierzymy się współcześnie. Dziś wycinamy więcej drzew niż kiedykolwiek, wykorzystujemy je na niezliczone sposoby, co niesie ogromne konsekwencje dla przyszłości lasów deszczowych, klimatu, wreszcie naszej cywilizacji. Kilka sposobów na ograniczenie wycinki drzew to kupowanie produktów luzem i mniejsze zużycie opakowań, zgłoszenie chęci otrzymywania rachunków w formie elektronicznej zamiast listownie i korzystanie z płóciennych, a nie papierowych (czy plastikowych) toreb na zakupy.
Włączenie tych nauk do codziennego życia może pomóc nam lepiej zrozumieć, jak cenne są naturalne zasoby, i ostrożniej z nich korzystać. Możemy w ten sposób zmienić naszą relację ze światem przyrody, uświęcić naszą codzienność i lepiej dbać o świat stworzony przez Boga.
Tłumaczenie: Jolanta Różyło
Artykuł został udostępniony przez Canfei Nesharim, Grow Torah. Angielski oryginał jest dostępny tutaj.