W sierpniu aż dwukrotnie upamiętniono kaliskich Żydów. Historyczne centrum dzielnicy żydowskiej, uroczyście otworzone po przebudowie przez Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, stało się nowym symbolem Kalisza, w stulecie po zburzeniu miasta.

22 sierpnia 2014 roku w Kaliszu uroczyście odsłonięto i zaprezentowano tablice upamiętniające kaliskich Żydów zamordowanych podczas II wojny światowej oraz zburzone przez hitlerowców synagogi. Na uroczystość przybyli przedstawiciele Ziomkostwa Kaliszan w Izraelu i Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu oraz władze i mieszkańcy najstarszego miasta w Polsce.

Historia żydowskiego osadnictwa w Kaliszu sięga niemal 1000 lat – Żydzi przez wieki to miasto współtworzyli. To tu znajduje się najstarszy cmentarz żydowski na ziemiach polskich. Tutejsza, ponadtrzydziestotysięczna społeczność Żydów z Kalisza została wymordowana przez hitlerowców. Niemcy zbezcześcili i zburzyli także dwie synagogi: przy ul. Krótkiej i przy zbiegu ulic Targowej i Przechodniej.

Prezes Ziomkostwa Kaliszan w Izraelu, Joseph Komem, przeczytał list od kaliskich Żydów z Izraela oraz Izkor napisany w XIX w. po antysemickich zajściach, które miały wtedy miejsce w grodzie nad Prosną. Przy każdej z tablic odmówił za zamordowanych modlitwę. Przybyli goście podkreślali swoją wdzięczność za pamięć o żydowskim dziedzictwie a władze miasta wyraziły nadzieję na zacieśnienie relacji polsko-żydowskich.
– Mam nadzieję, że coraz większa część społeczności żydowskiej, i młodsza i starsza generacja, będzie tu do Kalisza przyjeżdżać w związku z miejscami upamiętniającymi obecność swoich przodków – powiedział prezydent Kalisza, Janusz Pęcherz.

Z kolei Aleksander Gleichgewicht, prezes Gminy Wyznaniowej Żydowskiej we Wrocławiu mówił:
– Kalisz, tak jak i inne miasta w Polsce, ma pewną misję do spełnienia – misję wielokulturowości, która przerzuci most ze swojej chlubnej przeszłości pełnej tolerancji, zrozumienia i wzajemnego respektu, do przyszłości.

Po odsłonięciu tablicy przy ul. Kościuszki goście przeszli na Rozmarek, gdzie 3 sierpnia w obecności prezydenta RP Bronisława Komorowskiego dokonano otwarcia Skweru Historycznego upamiętniającego tragiczny dla miasta sierpień 1914 roku (zburzenie i spalenie miasta). Na historycznej mapie Kalisza Skwer to nowe miejsce. Jego otwarta przestrzeń została zbudowana z symbolicznych elementów: zdjęć i opisów wkomponowanych w gabiony – prostopadłościany zbudowane z siatek wypełnionych cegłami. Pozwala to przywołać klimat, jaki panował w mieście przed stu laty. Ustawiono tam także kamienne tablice upamiętniające Wielką Synagogę oraz pomordowanych żydowskich mieszkańców Kalisza.

– To prawdziwy dramat. Straty nie były spowodowane działaniami wojennymi, ale wynikały z jakiejś przedziwnej kalkulacji, chęci ukarania, przerażenia Polaków, by zechcieli zrezygnować ze swoich dążeń do wolności. […] Jakie wnioski można z tego wyciągnąć? Myślę, że pierwszy jest taki, że trzeba mieć świadomość, że nie ma wolności za darmo, że wolność zawsze musi wiele kosztować. To są straty ludzkie, to są straty w substancji miasta, to są załamania gospodarcze. To są gigantyczne problemy także odbudowy. Tego doświadczył Kalisz. Ale jest i drugi wniosek. Im więcej patrzymy wstecz, widząc dramat Kalisza w czasie I wojny światowej, w czasie II wojny światowej, tym bardziej powinniśmy docenić to, co jest naszym udziałem i udziałem naszych pokoleń. Nam przypadł w udziale los tak różny od losu pokolenia naszych dziadów i pradziadów. O ileż lepszy! Nasza wolność nie wymagała krwawej ofiary, dlatego tym bardziej powinniśmy ją cenić, tym bardziej powinniśmy ją kochać, tym bardziej powinniśmy ją umacniać. – powiedział prezydent Bronisław Komorowski.

A w kolejce do upamiętnienia są inne miejsca – ślady obecności Żydów w Kaliszu.
– Wielkie przed nami wyzwanie – stworzenie co najmniej tak pięknego miejsca, jak tutaj na Rozmarku. Myślę o terenie zniszczonego, najstarszego na ziemiach polskich cmentarza żydowskiego w Kaliszu – powiedział Gleichgewicht.

Tablice w trzech językach: polskim, angielskim i hebrajskim powstały z inicjatywy Adama Aptowicza wiceprzewodniczącego Towarzystwa Przyjaźni Izrael – Polska, Haliny Hili Marcinkowskiej – członkini Gminy Żydowskiej we Wrocławiu, Ziomkostwa Kaliszan w Izraelu i Miasta Kalisza.